ایران به عنوان یکی از تمدن‌های باستانی جهان و سرزمین اقوام بسیار متفاوت از نظر فرهنگ، سبک زندگی و سنت، در طول تاریخ از صنایع دستی متنوعی برخوردار بوده است. صنایع دستی ایران، هر کدام داستان های جمعیت های متنوع را در مناطق مختلف ایران پهناور روایت می‌کند و از بهترین سوغاتی های ایران هستند.
معرفی مهم‌ترین صنایع دستی ایران
ایران یکی از غنی‌ترین وراث صنایع دستی در تاریخ جهان است و در بسیاری از رشته‌ها از جمله معماری، نقاشی، بافندگی، سفال، خوشنویسی، فلزکاری و سنگ تراشی متمایز است. ایران دارای یکی از بزرگ‌ترین و ارزشمندترین مجموعه صنایع دستی ارزشمند جهان است.
صنایع دستی به عنوان یک مؤلفه در نظر گرفته شده است که نشان از شکوه و عظمت هنر پیشین ایران دارد. ایرانیان از نخستین کسانی بودند که در معماری از ریاضیات، هندسه و نجوم استفاده کرده‌اند و همچنین مهارت‌های خارق‌العاده‌ای در ساخت گنبدهای عظیم دارند که اغلب در ساختار بازارها و مساجد دیده می‌شود. در ميان انبوهي از صنايع دستي ایرانی در نقاط مختلف ايران، برخي از آنها فقط صنايع دستي محسوب نمی‌شوند كه به يك منطقه خاص تعلق دارند. این‌ها تمام مفهوم صنایع دستی ایران را شکل داده‌اند و در سراسر جهان بسیار معتبر هستند. هنر صنایع دستی ایران فراتر از بافندگی است. این صنایع شامل آثار فلزی، کارهای چوبی، سفال، مینیاتور، خوشنویسی، محصولات ساخته شده از نی، معرق و سنگ است.
صنایع دستی ایران
فرش ایرانی
هنر قالی بافی در ایران به 2500 سال قبل بر می‌گردد و ریشه در فرهنگ و آداب و رسوم مردم ایران و احساسات آنها دارد. بافتنی‌های ایرانی به دلیل قدمت، زیبایی، دوام و تنوع بسیار شناخته شده‌اند. معروف‌ترین آن فرش ایرانی است. از فرشها به عنوان پوشش کف برای هزاران سال در ایران بزرگ استفاده شده است. اشکال مختلف هندسی، مدال‌ها، نرده‌ها و شکل گیاهان و حیوانات بافته شده با مواد محلی خاص هر منطقه، با الهام از محیط طبیعی، مردم را به یاد باغ‌های رنگارنگ پر از گل و پرنده ایرانی می‌اندازد. رنگ‌ها معمولاً ازگل‌های وحشی استخراج می‌شوند و سرشار از رنگ‌هایی مانند نارنجی، آبی روشن و عاجی هستند.
بافتنیها معمولاً برای نرم شدن بافت در چای شسته می‌شوند و کیفیت بی‌نظیری پیدا میکنند. بسته به جایی که فرش ساخته شده است، الگوهای و طرح‌ها متفاوتی وجود دارد. فرش‌های ایرانی که توسط عشایر بافته می‌شوند از نظر سبک و طراحی متفاوت هستند. برجسته‌ترین قالی‌های عشایری شامل گبه، گلیم و جاجیم است.
پارچه بافی و زر بافی
یک نوع پارچه ایرانی است که قلمکار نام دارد و با نقاشی یا با تمبر چوبی طرح دار طراحی می‌شود. ترمه یکی از دیگر پارچه‌های دست بافت ایرانی است که بیشتر در یزد ساخته می‌شود. بافت این پارچه خیلی ظریف است و زمان زیادی برای تولید آن نیاز است. از دیگر گلدوزی‌های پارچه بافی ایرانی، زردوزی است. این پارچه با نخ‌های طلا و نقره، مروارید و سنگ‌های قیمتی طراحی و تولید می‌شوند. علاوه بر این سیم‌های مسی سیقل یافته با طلا یا نقره و نخ‌های ابریشم در طراحی و تولید آنها بکار میرود.
فلز کاری
آغاز کار فلزی به برنزهای لرستان بر می‌گردد. آثار فلزی ایران شامل میناکاری و قلم زنی است که فلز با شکل‌های رنگارنگ تزئین می‌شود و یا حکاکی یا چکش کاری می‌شود. اصفهان به دلیل داشتن آثار هنری میناکاری بسیار معروف است.
معرق
صنایع دستی چوبی در ایران شامل معرق (صنایع دستی ایرانی ساخته شده از قطعات کوچک چوب‌های مختلف) و حکاکی روی چوب است. خاتم کاری یکی دیگر از هنرهای تزئینی و صنایع دستی ایران است که قدمت آن به دوره صفویه باز می‌گردد. در این نوع صنایع دستی، هنرمند سطح چوبی جعبه‌های جواهرات، تخته‌های شطرنج، میز و مانند آن را با شکل‌های مختلف تکه‌های چوب (عموماً به شکل ستاره)، استخوان، فلز و گاه طلا، نقره، عاج و برنج تزئین می‌کند. بعضی اوقات از این هنر برای ساختن یک اثر هنری منحصر به فرد با مینیاتور ترکیب می‌شود.
سفال ایرانی
هنر فارسی محدود به موارد فوق نیست و به سمت سنگ و موزاییک میرود. تزئین فیروزه‌ای بر روی جواهرات یا فلزاتی مانند نقره، مس یا برنج یکی دیگر از صنایع دستی ایران است. فیروزه‌های مشهد و نیشابور بیشترین شهرت را با بالاترین کیفیت دارند.
سفال و سرامیک در ایران قدمتی طولانی دارد. قدمت سفال به بیش از حدود 6-7 هزار سال پیش در شوش، کاشان، جیرفت و شهر سوخته بر می‌گردد. موزه کلپورگان در استان سیستان و بلوچستان تنها موزه سرامیک نامیده می‌شود؛ زیرا سبک کاری آن بدون تغییر و تحول به بیش از 5 هزار سال قدمت دارد که نسل به نسل تا الان ماندگار مانده است. کاشی کاری ایرانی یکی از صنایع دستی دیدنی و جذاب ایران است. در گذشته اصفهان و تبریز دو مرکز اصلی موزاییک ایران بودند. کاخ گلستان در تهران نمونه بارز دیگری از کاشی کاری ایرانی برای تورهای ایران است.
صنایع دستی ایران
مینیاتور، نقاشی و خطاطی
قدمت مینیاتور به قرن سیزدهم در ایران بر می‌گردد و تا امروز ادامه دارد. تصور می شود كه نقاشی در ایران در دوره تامرلین به اوج رسیده است كه استادان برجسته مانند كمال الدین و بهزاد سبك جدیدی از نقاشی را به دنیا آوردند. به عنوان مثال ، نقاشی های دوره سلسله قاجار ، ترکیبی از تأثیرات اروپایی و مکتبهای نقاشی مینیاتور صفوی است و با نمایش هایی توسط رضا عباسی معرفی شده است.
بنابراین مینیاتوراستادانی مانند کمال الملک موجب نفوذ بیشتر اروپا به ایران شده است. این نقاشی معمولاً بسیار كوچك و کامل است كه به مهارت بالایی نیاز دارد و یک قلموی بسیار كوچك برای نقاشی چنین آثار هنری پیچیده استفاده می‌شود. بهترین نمونه از مینیاتورهای مدرن فارسی، کارهای استاد فرشچیان است. در دوره قاجار بود “نقاشی چایخانه” ظهور کرد. نقاشی چای خانه همچنان به حیات خود ادامه داده و تحولات چشمگیری داشته است به‌گونه‌ای که بخشی غیرقابل انکار از چای خانه‌های سنتی ایرانی بوده است.
موضوعات این سبک غالباً مذهبی و ملی گرایانه بودند و صحنه‌هایی از تاریخ شیعه و حماسه‌های ادبی مانند شاهنامه فردوسی را به تصویر می‌کشیدند. خطاطی فارسی چند سبک دارد. تزیینات خوشنویسی اصلی در سفال، فلزکاری و بناهای تاریخی ایران وجود داشته است. خوشنویسی در قرآن، شاهنامه، دیوان حافظ و سایر ادبیات مشهور ایرانی به اوج خود رسید. نستعلیق پرطرفدارترین سبک خوشنویسی فارسی است و معروف به عروس خوشنویسی ایران میباشد.
منبع
