صنایع دستی آثار و صنایعی هستند که در آن تمام مراحل ساخت با دست و با ابزارهای دستی انجام می‌شود که منشأ آن از فرهنگ، هنر، افکار و سلیقههای مردم در هر منطقه است. برای ساخت این آثار، از مواد بومی هر منطقه استفاده می‌شود و همه آن‌ها کالاهایی در جهت معرفی خصوصیات و ویژگی‌های قومی و فرهنگی در هر منطقه به شمار میآیند. مبادله این صنایع باعث ایجاد نوعی ارتباط فرهنگی بین کشورها و جوامع مختلف و بهبود ارتباطات بین آن‌ها می‌شود؛ زیرا انسان‌ها فرصت کافی برای مشاهده و شناخت تمام فرهنگ‌ها، ملیتها و اقوام ندارند، اما روحیه کنجکاو آن‌ها تمایل به شناخت اقوام مختلف را دارد.
یکی از بهترین و جذاب‌ترین راه‌ها برای شناخت اقوام مختلف دیدن صنایع دستی و هنری مناطق و کشورهای مختلف است، زیرا منشأ این آثار از فرهنگ و اعتقادات مردم آن منطقه است و یک هنرمند مبتکر و خلاق، با روحیات قبیله‌ای، ارق ملی و با عشق ورزیدن به فرهنگ کشور خود، شروع به خلق یک کار جدید می‌کند و برای ساخت یک کالا با دست از مواد منطقه خود، رنگ‌ها و تزئین‌های جذاب استفاده می‌کند. مجموعه این مواد، رنگ‌ها و تزئین‌ها نشان دهنده باورها و آرزوهای سرزمین او است که به جهانیان معرفی می‌کند.
صنایع دستی
پس از جنگ جهانی دوم، کشورها به صنایع دستی با نگاهی هنری و فرهنگی توجه کردند. اولین کنفرانس بین المللی در 10 ژوئن 1964 در نیویورک تشکیل شد و تعداد زیادی از اساتید دانشگاه، هنرمندان، صنعتگران و … از 40 کشور جهان در این کنفرانس شرکت داشتند. در این کنفرانس، تشکیل “شورای جهانی صنایع دستی” به عنوان شورای وابسته به یونسکو تأیید شد و دبیرخانه آن در شهر آمستردام هلند راه اندازی شد. این شورا به دنبال اهداف زیر بود:
- حمایت، تشویق، کمک و هدایت تولید کنندگان صنایع دستی و افزایش سطح دانش حرفه‌ای و اطلاعاتی آن‌ها با در نظر گرفتن تاریخچه فرهنگی متفاوت کشورهای عضو.
- حفظ و ارتقا صنایع دستی و نمود آن به عنوان عامل اصلی زندگی فرهنگی ملت‌ها.
- ایجاد همبستگی بین تولید کنندگان صنایع دستی در سرتاسر جهان.
ایران در سال 1347، عضو این شورا شد و شروع فعالیت آن، در انجمن آسیا و اقیانوسیه بوده است. در سال 2010، روزی در ایران به عنوان روز صنایع دستی پیشنهاد شد و تاریخ آن 10 ژوئن، مصادف با تاریخ تأسیس شورای جهانی صنایع دستی بود. این پیشنهاد توسط شورای جهانی صنایع دستی با موافقت شد و این روز به نام روز جهانی صنایع دستی (WHD)، شناخته شد.
هیچ هنر یا صنعتی به راحتی جز صنایع دستی محسوب نمیشود. برای اینکه یک محصول را به عنوان صنایع دستی در نظر بگیریم، باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
1- نشان دهنده هویت فرهنگی یک کشور و ملت باشد
2- نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد نداشته باشد
3- در مناطق مختلف مثل مناطق شهری، روستایی و حتی عشایری بتوان آن را توسعه داد
4- مراکز تولیدی را به راحتی ایجاد کرد
5- ارزش افزوده بالایی نسبت به سایر صنایع داشته باشد
6- به مواد داخلی متکی باشد
7- به رشد و توسعه اقتصادی کمک کند
8- برای صادرات مناسب باشد
صنایع دستی
صنایع دستی ایران در لیست جهانی یونسکو
فومهای مختلف در همه جای ایران مدت‌ها است که به دلیل خلاقیت و سلیقه در تولید صنایع دستی در سرتاسر دنیا معروف بوده‌اند. کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران، آثار را بر اساس روش‌ها و فنون ساخت آثار طبقه بندی کرده‌اند که بر اساس آن 370 رشته صنایع دستی به 24 دسته تقسیم می‌شوند:
بافندگی دستی، بافتنی، قلاب دوزی، چاپ سنتی، نمدی، سفال و سرامیک، طراحی شیشه، چرم، محصولات فلزی ، سنگ زنی، حکاکی فلزی و آلیاژهای مختلف، سنگ تراشی، حکاکی روی سنگ و موزائیک، چوب خرد کردن، نازک کردن چوب، کنده کاری، حکاکی و سنگ زنی چوب، حصیربافی، تزئینات، کنده کاری خاتم، کاشی کاری، ملیله، مینا، ساخت اشیای ظریف و هنری، ساخت جواهرات، ساخت سایر محصولات دست ساز.
ایران علاوه بر مناطق دیدنی و تاریخی منحصر به فرد، میراث فرهنگی خود را نیز در سایت میراث جهانی یونسکو به ثبت کرده است که برخی از آن‌ها شامل صنایع دستی هستند:
صنایع دستی
1- فرش بافی فارس
دستان زنان و دختران عشایر نشین و قشقایی در استان فارس سال‌ها است که فرشهایی با نخ پشمی میبافند. از ویژگی فرش‌های بافته شده آن است که نقشه‌ها از نظر بینشی بر پایه فرهنگ، آداب و رسوم عشایر است و احتمالاً هیچ کس نمی‌تواند دو فرش با طرح مشابه در بین آن‌ها ببیند. اصالت گل‌های زیبا و خصوصیات عالی فرش‌های بافته شده، موجب شده است این فرش‌های معروف در سرتاسر جهان چشم نواز و زیبا شناخته شوند. تولید این فرشها از ابتدا تا آخرین مرحله توسط زنان انجام می‌شود.
2- قالی بافی کاشان
کاشان از مدت‌ها قبل مانند خانواده طباطباییها، منزلگاه بازرگانان فرش بوده است. از این رو توانسته جایگاه خوبی در بازار فرش‌های بافته شده به دست بیاورد. تار و پود فرشها در این شهر از جنس پنبه است و ابریشم در فرش‌های ظریف کاربرد دارد.
در فرش‌های کاشان از نقاشی لاچک و ترنج استفاده می‌شود و رنگهای آن‌ها بیشتر خاکستری، قهوه‌ای، توت سیاه، سفید و سیاه هستند. هنر رنگ آمیزی، قالی بافی و کارهای مرتبط با تولید فرش، از پدران به پسران و از مادران به دختران منتقل می‌شوند تا هیچ وقت فراموش نشوند.
3- ساخت لنج
ساخت لنج به دانش ساخت لنجهای ایرانی اشاره دارد که توسط مردم جنوب ایران و ساکنین خلیج فارس برای سفرهای دریایی، تجارت، ماهیگیری و غواصی مروارید استفاده می‌شود.
توجه به جایگاه خورشید، ماه و ستاره و به‌کارگیری فرمول‌های خاص به منظور محاسبه طول و عرض جغرافیایی و همچنین تعیین عمق آب و پیش بینی آب و هوا در ساخت این لنگرها موجب تعجب جهان در ساخت لنج شده است. این لنجها با چوب و به کمک دست ساخته می‌شوند. ممکن است ساخت یک لنج تا 50 سال طول بکشد، بنابراین به خاطر مقاومت بالا و عمر زیاد، بسیاری از افراد از لنجهای چوبی به جای قایق‌های فایبرگلاس، استفاده می‌کنند. از طرف دیگر استفاده از قایق‌های فایبرگلاس به جای لنجهای چوبی موجب می‌شود فرهنگ و دانش این هنر خاص را از بین برود.
در ایران روز صنایع دستی در آغاز هفته شروع می‌شود و به مدت یک هفته در برخی از نقاط در شهرهای مختلف و بازارهای فروش صنایع دستی برگزار می‌شود. در بعضی از شهرها نیز در این زمینه سمینارها و کنفرانس‌هایی برگزار می‌شود. هر یک از آن‌ها یک هدف خاص را دنبال می‌کنند و سعی می‌کنند شرایط هنرمندان را بهبود بخشند و بازار محصولات را گسترش دهند.
منابع
